Былыыр-былыр Тулаайах уол олорбут. Биирдэ бултуу сылдьан холорукка түбэспит. Күүстээх холорук кинини эрийэн ылан таптаабытынан дэллэритэн илдьэ барбыт. Төһө өр модун холорукка үүрдэрэн хаампытын уол билбэтэх, биирдэ өйдөөбүтэ, арай балаҕан аттыгар турар эбит. Уолчаан балаҕанна көтөн түспүтэ, оронно эмээхсин олорор үһү. - Эйигин мин уолум аҕалла дуо? – диэбит кини. Эмээхсин ханнык уол туһунан ыйыппытын Тулаайах оҕо быһаарбатах, онон туох да диэн булбакка турдаҕына, таһырдьаттан биир эр бэрдэ көтөн түспүт. - Хайа, бу уолу мин төһө түргэнник аҕаллым? – диэбит. - Олус түргэнник, - хоруйдаабыт эмээхсин. – Чэ кэл, аһаа, уолгун эмиэ остуолга ыҥыр. Сити курдук Тулаайах уол бу эмээхсини уонна кини уолун Холоругу кытта олорор буолбут. Ый ааспыт, сыл, онтон үс сыл. Дьиэлээхтэр, хас да ампаардаах эбиттэр. Олор күлүүстэрин, биир ампаар күлүүһүттэн ураты, Тулаайах тутар эбит. Биирдэ, Холорук суоҕуна Тулаайах уолчаан ол бобуулаах күлүүһү ылан кистэлэҥнээх ампаарга киирбит. Ампаарга улахан дьааһык турар эбит. Уол дьааһыгы арыйбыта, иһигэр үрүн көмүс сайба (хоруоп) баар буолбут. Дьиибэргээн кини сайба хаппаҕын көтөхпүт, онуоха хаһан да харахтаабатах кэрэ кыыһа туран кэлбит. - Эн миигин өлөр өлүүттэн быыһаатын. Бу үтүөн иһин мин эйиэхэ хаһан эмэ үтүөнэн төлүөҕүм, - диэбит кыыс, уонна, ампаартан тахсаат, мэлис гыммыт. Уол соһуйан кыыһын аатын ыйытымына хаалбыт. Дьиэҕэ киирэн уол тугу көрбүтүн эмээхсинҥэ кэпсээбит. Истэн баран дьиэлээх хотун эппит: - Ити кыыһы мин уолум аҕалбыта. Кинини көҥүл ыыппыккын биллэҕинэ, уолум эйигин өлөрүөҕэ. Онон хап-сабар мантан куот! Эмээхсин Тулаайах уолга суолун ыйбыт уонна тараахтаах оҕуруону биэрбит. - холорук эккирэтэр тыаһын иһиттин да кэннин диэки тарааҕы быраҕаар. Онтон байҕалга тиийдэххинэ – оҕуруону. Итиэннэ хана бааргын бэйэн билиэн, мин эйиэхэ тугу да сүбэлээбэппин. – диэбит кини. Эмээхсин ыйбытын хоту уол бара турбут. Баран испит, баран испит, эмискэ кэннигэр Холорук сири-дойдуну барчалыыр тыаһа иһиллибит. Уол эргиллэ биэрбит да, Холорук иннигэр тарааҕы элиппит. Керуех бэтэрээ өттүгэр тарааҕа ыт мунна баппат сис тыаҕа кубулуйбут. Холорук ол ойуурга кэтиллэн тохтоон хаалбыт. Тулаайах уол эмиэ куотар. Арай байҕал кытылыгар кэлэр. Оҕуруону быраҕан кыыратаатын, байҕал үрдүнэн күрбэ баар буолар. Уол бу муостанан байҕалы туоруурун кытта, кэннигэр эмиэ Холорук сирилээбит. Байҕалга кэлээт, Холорук эр бэрдигэр кубулуйа охсор. Ол эрээри кини күрбэни ортолообутун кэннэ муоста, улам намтаан, ууга баран хаалбыт. Инньэ гынан, Холорук байҕал тугэҕин диэки таастыы тимирэ турбут. Тулаайах уол салгыы хаампыт. Арай иннигэр балаҕан көстүбүт. Дьиэ таһыгар сылгылар уонна ынахтар мэччийэ сылдьаллар эбит. Киирбитэ, дьиэҕэ соҕотох эмээхсин олорор. Эмээхсин кинини үөрэ көрсүбүт. Уол киниэхэ олорон көмөлөһүөх буолбут. Тулаайах уол эмээхсин сүөһүтүн маныыр, көрөр-истэр. Итинник биир сыл, онтон икки, онтон үс сыл ааһар. Үһүс сыла бүтүүтэ уол эмээхсинтэн бараары гынар. - Хайыамый, барар киһини тутуом дуо, - диир эмээхсин. – Үлэн иһин бастын соноҕоспун бэлэхтиибин. Чэ, бар, үчүгэйдик сырыт! Уол акка олорон айанныыр. Айаннаан-айаннаан улахан куоракка тиийэр. Олохтоохтор киниэхэ бу куоракка ыраахтааҕы олорор дииллэр уонна кини дыбарыаһын ыйан биэрллэр. Уол дыбарыас ааныгар чугаһыырын кытта, харабыллар кинини тараччы тутан ылаллар уонна ыраахтааҕыга илдьэллэр. Ыраахтааҕы уолу дэлби ыххайар: кимин-тугун, тоҕо бу дойдуга кэлбитин билээри. Тулаайах уол тугу да хоруйдуон билбэккэ, ыксаан хаалар. Онуоха ыраахтааҕы аттыгар олорор кыыс: - Аҕаа, бу уолу ыыт, кини миигин өлөртөн быыһаабыта! – диир. Ыраахтааҕы Тулаайах уолу босхолообут, өссө манньатын кыыһын киниэхэ кэргэн биэрбит. Уол онтон ыла тулаайахсыйан бүппүт – кинини ким да5аны Тулаайах диэбэт буолбут. Кыраһыабай кэргэнинээн кини өр да өр дьоллоохтук олорбут.
Once upon a time there was an orphan. One day while he was hunting, he was caught in a storm. A strong whirlwind caught him and took away.
The boy didn’t know how much time he walked driven by the wind. And when the boy came to his sense, he found himself in front of a house. The boy entered the house, there was an old woman sitting on a bed.
- Did my son bring you?-she asked.
The boy didn’t understand what boy the woman asked about, so he stood silently, when one man entered the house.
- So, how quick did I bring this boy?- the man asked.
- - Very quickly,- the old woman answered.- Come, have a breakfast, and invite the boy.
So, the orphan stayed with the old woman and her son Whirlwind. A month passed, a year,and then three years passed. The owners had several barns. The boy had the keys from all the barns doors, except one.
One day, when Whirlwind was absent , the orphan took the forbidden key and entered the secret barn. There was a big box in the barn. The boy opened the box, there was a silver coffin. Wondering he opened the сoffin cap, and a very beautiful girl got out from it.
- You saved my life. One day I will pay back you for it.- the girl said, сame out and disappeared. The boy was so surprised, that even didn’t asked her name.
He entered the house and told the old woman what he saw.
- My son brought that girl. He will kill you, when he know that you let the girl be free. So you immediately should run away.
The old woman pointed the way to the boy and gave him a comb and beads.
- When you hear the sound of Whirlwind chasing you, throw the comb to your back side. When you get the sea, throw the beads. And you will know where to go, I don’t advise you anything.
So the boy went to the direction pointed by the old woman. He was walking and walking, when suddenly he heard the sound of Whirlwind, destroying everything on the earth. The boy looked back and threw the comb in front of the Whirlwind. In a flash the comb turned into the thick forest. And the Whirlwind stopped, getting stuck in that forest.
The orphan ran away. Then he came to the seashore. When he threw the beads, a bridge over the sea appeared. When the boy crossed the sea over the bridge, he heard the sound of Whirlwind. The Whirlwind came to the sea, turned into a man. When he was in the middle of the bridge, it started getting lower and lower and then sinked in the sea. So the Whirlwind drowned in the sea like a stone.
The orphan boy kept going . Suddenly he saw a house. Some horses and cows were grazing near the house. When he entered the house he saw a lonely old woman . The old woman was glad and welcomed him with joy . The boy promised to help her.
The orphan boy looked after the horses and cows. A year passed, then two ,then three years passed. At the end of the third year the boy decided to leave the old woman.
- If you want to go, I won’t stop you.- the old woman said.- I will give you my best horse for your work . Go and be happy!
The boy ride a horse and left. After a long way he got to a big town. The citizens of the town told him that the King lived there and showed where was the king’s palace. When the boy came to the door of the palace the guard arrested and brought him to the King.
The King stricktly asked the boy who he is, where he is from, why he came here. The orphan boy stood and didn’t know what to answer. The girl sitting near the King said: Father, let this boy go, he saved my life.
The King released the boy and married his daughter and the orphan boy. Since that time the boy stopped being an orphan- nobody called him orphan And he lived happily ever after with his beautiful wife.
Словарь / Vocabulary
1. Холорук – whirlwind
2. Бултуур – to hunt
3. Кистэлэҥнээх – hidden; secret
4. Бобуулаах – forbidden
5. Быыһыыр – to save
6. Мэлис гыммыт – to run away
7. Көҥул ыытар – set free
8. Тараах – a comb
9. Оҕуруо - beads
10. Ыт мунна баппат тыа- thick forest
11. Кытыл – shore
12. Тимирэр – to drown
13. Күрбэ – massisve stone
14. Соноҕос – stallion
15. Олохтоох – locals
16. Ыраахтааҕы – a king
17. Харабыл – a guard
18. Босхолуур – release
19. Манньа – reward
